Zaloegły urlop

Jednym z fundamentalnych uprawnień pracownika stanowi prawo do urlopu wypoczynkowego. Stanowi ono prawo osobiste i jest niezbywalne. Zgodnie z art. 161 ustawy z dnia 26 czerwca 1974r. Kodeks pracy pracodawca jest obowiązany udzielić pracownikowi urlopu w roku kalendarzowym, w którym nabył on do niego prawo. W myśl art. 163 § 1 urlopy powinny być udzielane zgodnie z planem urlopów lub w terminie indywidualnie ustalonym po porozumieniu z pracownikiem – art. 163 par 11. Ustawodawca w art. 164-167 k.p. przewidział sytuacje, w których z przyczyn dotyczących zarówno pracownika, jak i pracodawcy następuje przesunięcie terminu urlopu. Wśród tych sytuacji występuje m.in. niemożność jego rozpoczęcia w ustalonym terminie, niemożność jego wykorzystania w pełnym wymiarze, oraz odwołanie pracownika z urlopu. Wskutek powyższych okoliczności działając na zasadzie art. 168 kp. istnieje powinność udzielenia pracownikowi niewykorzystanego zgodnie z planem urlopu wypoczynkowego najpóźniej w terminie do końca pierwszego kwartału następnego roku kalendarzowego. Termin ten jest zachowany, jeżeli pracownik rozpoczął urlop przed upływem 31 marca danego roku kalendarzowego.

Niewykorzystanie przysługującego pracownikowi tzw. zaległego urlopu do końca pierwszego kwartału nie powoduje utraty prawa do niego. Utrata prawa do zaległego urlopu wypoczynkowego może nastąpić wskutek przedawnienia roszczenia lub w przypadku śmierci pracownika. Roszczenie o udzielenie urlopu wypoczynkowego przedawnia się upływem trzech lat od dnia, w którym stało się wymagalne (art. 291 § 1 k.p.), przy czym rozpoczęcie biegu tego terminu następuje, bądź z końcem roku kalendarzowego, za który urlop przysługuje (art. 161 k.p.), bądź najpóźniej z końcem pierwszego kwartału roku następnego, jeżeli urlop został przesunięty na ten rok z przyczyn leżących po stronie pracownika lub pracodawcy – art. 168 – Wyrok SN z dnia 11.04.2001r., I PKN 367/2000. W razie przesunięcia urlopu na inny termin niż zostało to ustalone w planie urlopowym z przyczyn leżących po stronie pracodawcy lub pracownika, wykraczający poza ten rok kalendarzowy, o którym mowa w art. 161 k.p., bieg przedstawienia roszczenia o urlop rozpoczyna się z nadejściem terminu, na który nastąpiło przesunięcie terminu urlopu – uchwała SN z dnia 20 lutego 1980r.,
V PZP 6/79. W przypadku śmierci pracownika wykorzystanie prawa do urlopu w naturze staje się niemożliwe. Wobec czego wynagrodzenie za zaległy urlop wypoczynkowy przechodzi na małżonka oraz inne osoby uprawnione do otrzymania renty rodzinnej – art. 631 k.p. W przypadku, gdy brak jest wskazanych powyżej osób wówczas ekwiwalent za niewykorzystany urlop wchodzi do masy spadkowej i podlega dziedziczeniu na zasadach ogólnych.

Ustalenie terminu urlopu wypoczynkowego następuje w drodze porozumienia pomiędzy pracodawcą, a pracownikiem. Samo zawiadomienie pracodawcy o rozpoczęciu zaległego urlopu wypoczynkowego nie usprawiedliwia nieobecności pracownika w pracy. Naruszenie przez pracodawcę obowiązku udzielania pracownikowi urlopu wypoczynkowego za dany rok do końca pierwszego kwartału następnego roku kalendarzowego, nie uprawnia pracownika do rozpoczęcia po tym terminie urlopu bez zgody pracodawcy – wyrok SN z dnia 5.12.2000r, I PKN 121/2000.

Wskazać w tym względzie należy, iż nieudzielenie zaległego urlopu wypoczynkowego do dnia
31 marca roku kalendarzowego następującego po roku w którym pracownik nabył do niego prawo, stanowi wykroczenie za naruszenie praw pracowniczych powodujące odpowiedzialność na zasadzie art. 282 § 1 pkt. 2 k.p. Inspektor pracy ma prawo nałożyć grzywnę niezależnie od tego, czy nieudzielanie urlopu wynikało wyłącznie z zaniedbania pracodawcy, czy z powodu niemożności udzielenia urlopu z powodu nie uzgodnienia jego terminu z pracownikiem.

Ustawodawca w art. 171 k.p. ustanowił odstępstwo od wyrażonej w art. 152 § 1 k.p. zasady wykorzystania urlopu wypoczynkowego w naturze, zgodnie z którym w przypadku niewykorzystania przysługującego urlopu w całości lub w części z powodu rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy pracownikowi przysługuje ekwiwalent pieniężny. W momencie ustania stosunku pracy prawo do urlopu
w naturze przekształca się w roszczenie o zapłatę ekwiwalentu za niewykorzystany urlop. Zasady ustalania ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy określa rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop. Wskazana okoliczność stanowi katalog zamknięty. Niedopuszczalne jest uzgodnienie przez pracownika i pracodawcę możliwości przyznania ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy mimo braku przesłanek wymienionych w § 1 art. 171. Porozumienie to z uwagi, iż byłoby mniej korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy jest nieważne – art. 18 § 2 k.p. Prawo do ekwiwalentu za nie wykorzystany urlop, tak jak prawo do urlopu wypoczynkowego przedawnia się z upływem 3 lat od momentu, kiedy roszczenie o ekwiwalent stało się wymagalne – art. 291 k.p. Wyjątek od zasady ustanowionej w § 1 art. 171 k.p. przewiduje zapis § 2 zgodnie z którym pracodawca nie ma obowiązku wypłacenia ekwiwalentu pieniężnego, o którym jest mowa powyżej, w przypadku, gdy strony postanowią o wykorzystaniu urlopu w czasie pozostawania pracownika w stosunku pracy na podstawie kolejnej umowy o pracę zawartej z tym samym pracodawcą bezpośrednio po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniej umowy o pracę z tym pracodawcą. Zgodnie z powyższym ustawodawca pozostawił stronom możliwość dokonania wyboru co do sposobu rozliczenia zaległego urlopu, czy będzie to ekwiwalent, czy wykorzystanie urlopu w naturze w ramach nowego zatrudnienia u tego samego pracodawcy. Ustalenie tej kwestii może być dokonane tylko przez obie strony w jakikolwiek sposób, nie zaś przez samego pracownika. Do wypłaty ekwiwalentu zobowiązany jest ten sam pracodawca, u którego zostało nabyte prawo do urlopu wypoczynkowego i nie mogło być zrealizowane w naturze z powodu rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy – wyrok SN z dnia 19.02.1980r., I PRN 9/80. Pracodawcy zobowiązanemu do wypłaty ekwiwalentu przysługuje prawo dokonania potrącenia wyłącznie na zasadach okreslonych w art. 87 k.p.

Zmiana wymiaru czasu pracy powoduje konieczność odpowiedniego skorygowania wymiaru urlopu wypoczynkowego. Kodeks pracy expressis verbis nie określa w jaki sposób należy ustalić wymiar urlopu wypoczynkowego w takim przypadku. Zgodnie ze stanowiskiem Departamentu Pracy Ministerstwa Pracy
i Polityki Społecznej w takiej sytuacji należy wymiar urlopu wypoczynkowego odpowiednio zredukować lub zwiększyć korzystając z przepisów o urlopach proporcjonalnych. Wymiar urlopu wypoczynkowego pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy ustala się proporcjonalnie do jego wymiaru czasu pracy – art. 154 § 2 k.p. Licząc wymiar urlopu przy korzystaniu z przepisów o urlopach proporcjonalnych, konsekwentnie należy zastosować art. 155 3§ 1 k.p. i zaokrąglić niepełny dzień urlopu do pełnego dnia. Obliczony według podanych zasad wymiar urlopu należy również przeliczyć na godziny, pamiętając, że stosowanie do art. 1542 § 2 k.p. jeden dzień urlopu odpowiada 8 godzinom pracy. Wskazać należy, iż urlopu należy udzielić wyłącznie w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, w wymiarze godzinowym odpowiadającym liczbie przypadających do przepracowania w danym dniu, zgodnie z obowiązującym pracownika rozkładem czasu pracy. Zasadniczo jeden dzień urlopu odpowiada 8 godzinom w przypadku pełnego etatu i 6 godzinom, gdy jest to ¾ etatu.

W odniesieniu do określonego w pytaniu przedmiotowego stanu faktycznego pracodawca redagując nowe warunki umowy o pracę z obniżonym do ¾ wymiarem czasu pracy powinien odnieść się do kwestii wykorzystania zaległego urlopu za rok kalendarzowy 2008r. W przypadku zmiany wymiaru czasu pracy ustalając łączny wymiar urlopu wypoczynkowego należy określić wymiar urlopu wypoczynkowego dla każdego z okresów zatrudnienia (na cały etat i ¾ etatu) osobno ustalając ilość dni należnego urlopu. Pracownik w 2008r. był zatrudniony na cały etat, więc wymiar urlopu wypoczynkowego wynosi 26 dni (wymiar przysługującego pracownikowi urlopu) x (wymiar etatu) 4/4 co stanowi 26 dni z czego pracownik wykorzystał 16 dni, wobec tego wymiar zaległego urlopu wypoczynkowego wynosi 10 dni. W przeliczeniu na godzinowy wymiar urlopu pracownikowi przysługuje 80 godzin urlopu: 10 dni x 8 godzin= 80 godzin urlopu wypoczynkowego. Natomiast bieżący wymiar urlop wypoczynkowy pracownika zatrudnionego od dnia 1 stycznia 2009r. w niepełnym wymiarze czasu pracy (3/4 etatu) ustala się proporcjonalnie do jego wymiaru czasu pracy – art. 154 § 2 k.p. Podstawę obliczeń stanowi przysługujący pracownikowi ze względu na ogólny staż urlopowy wymiar urlopu 26 dni. Zgodnie z powyższym (wymiar przysługującego pracownikowi urlopu) 26 dni x (wymiar etatu) 3/4 wynosi 19,5 po zaokrągleniu do pełnego dnia wymiar bieżącego urlopu wypoczynkowego wynosi 20 dni. W przeliczeniu na godzinowy wymiar urlopu pracownikowi przysługuje 160 godzin urlopu: 20 dni x 8 godzin= 160 godzin urlopu wypoczynkowego. Wymiar godzinowy urlopu bieżącego łącznie z godzinowym ujęciem urlopu zaległego wynosi 240 godzin. Zakładając, że pracownik od 01 stycznia 2009r. pracuje od poniedziałku do piątku po 6 godzin dziennie, tygodniowo pracuje 30 godzin. Wobec powyższego pracownik zamierzając wykorzystać tydzień urlopu wypoczynkowego, musi z puli 240 godzin odjąć 30 godzin. Pracownikowi pozostałoby do wykorzystania jeszcze w ujęciu godzinowym 210 godzin urlopu wypoczynkowego w roku kalendarzowym 2009.