Zaliczenie na poczet okresu składkowego

Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym, ustalania składek oraz ich opłacania określono
w ustawie z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (usus). W art. 6 usus przedstawiono krąg osób objętych obowiązkiem ubezpieczenia emerytalnego i ubezpieczeń rentowych, natomiast w art. 7 przedstawiono krąg osób objętych prawem do dobrowolnego przystąpienia do w/w ubezpieczeń.

Podleganie ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowym wiąże się z koniecznością terminowego uiszczania składek. Brak realizacji obowiązku terminowego opłacania składek na ubezpieczenie społeczne zagrożone jest konsekwencjami prawnymi. Ustawodawca wyposażył Zakład Ubezpieczeń Społecznych
w szereg instrumentów prawnych pozwalających na egzekwowanie zaległych należności oraz dyscyplinowanie płatników składek. Zgodnie z art. 23 usus od nieopłaconych w terminie składek należne są od płatnika składek odsetki za zwłokę, na zasadach i w wysokości określonych w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997r. Ordynacja podatkowa. Obowiązek zapłaty odsetek od nieuiszczonych w terminie składek
na ubezpieczenie społeczne nie jest uzależniony od winy płatnika – wyrok Sądu Najwyższego,
I UK 362/2006. Odsetek nie nalicza się, jeżeli ich wysokość nie przekraczałaby kwoty 6,60 zł. Kolejny instrument określono w art. 24 usus, gdzie ustawodawca przewidział w razie nieopłacenia składek lub opłacenia ich w zaniżonej wysokości możliwość wymierzenia płatnikowi składek przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych dodatkowej opłaty w wysokości 100% nieopłaconych składek. Od decyzji w sprawie wymierzenia dodatkowej opłaty przysługuje odwołanie do sądu według zasad określonych w art. 83 usus. Składki oraz odsetki za zwłokę, koszty egzekucyjne, koszty upomnienia i dodatkowa opłata, zwane dalej „należnościami z tytułu składek”, nieopłacone w terminie, podlegają ściągnięciu w trybie przepisów
o postępowaniu egzekucyjnym w administracji lub egzekucji sądowej.
Termin przedawnienia składek z tytułu ubezpieczeń społecznych wynosi 10 lat, licząc od dnia,
w którym stały się wymagalne, z zastrzeżeniem poniższych uregulowań:

a) nie ulegają przedawnieniu należności z tytułu składek zabezpieczone hipoteką lub zastawem, jednakże po upływie terminu przedawnienia należności te mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu do wysokości zaległych składek i odsetek za zwłokę liczonych do dnia przedawnienia;

b) bieg terminu przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu od dnia zawarcia umowy o odroczenie terminu płatności należności z tytułu składek oraz rozłożenia należności na raty do dnia terminu płatności odroczonej należności z tytułu składek lub ostatniej raty;

c) bieg terminu przedawnienia zostaje zawieszony od dnia podjęcia pierwszej czynności zmierzającej
do wyegzekwowania należności z tytułu składek, o której dłużnik został zawiadomiony, do dnia zakończenia postępowania egzekucyjnego;

d) bieg terminu przedawnienia przerywa ogłoszenie upadłości. Po przerwaniu bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się na nowo od dnia następującego po dniu uprawomocnienia się postanowienia o ukończeniu postępowania upadłościowego lub jego umorzeniu;

e) przedawnienie należności z tytułu składek wynikających z decyzji o odpowiedzialności osoby trzeciej lub następcy prawnego następuje po upływie 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym decyzja została wydana.

Bieg terminu przedawnienia zawiesza się, jeżeli wydanie decyzji jest uzależnione od rozstrzygnięcia zagadnienia wstępnego przez inny organ lub sąd. Zawieszenie biegu terminu przedawnienia trwa do dnia,
w którym decyzja innego organu stała się ostateczna lub orzeczenie sądu uprawomocniło się, nie dłużej jednak niż przez 2 lata. Ponadto bieg przedawnienia terminu ulega zawieszeniu od dnia śmierci spadkodawcy do dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku, nie dłużej jednak niż
do dnia, w którym upłynęły 2 lata od śmierci spadkodawcy.

Celem zabezpieczenia należnych wierzytelności ustawodawca wyposażył Zakład Ubezpieczeń Społecznych w prawo do występowania z wnioskiem o założenie księgi wieczystej dla nieruchomości dłużnika zalegającego z opłatą należności z tytułu składek także wtedy, gdy dłużnikiem jest państwowa jednostka organizacyjna niebędąca jednostką budżetową – art. 26 usus. Wystawione przez Zakład dokumenty stwierdzające istnienie należności z tytułu składek oraz jej wysokość są podstawą wpisu hipoteki do księgi wieczystej nieruchomości stanowiącej własność zobowiązanego. Jeżeli nieruchomość nie posiada księgi wieczystej, zabezpieczenie jest dokonywane przez złożenie tych dokumentów do zbioru dokumentów.

Dla zabezpieczenia należności z tytułu składek Zakładowi przysługuje hipoteka przymusowa na wszystkich nieruchomościach dłużnika. Mając na uwadze, że uzyskanie informacji o nieruchomościach będących aktualnie w posiadaniu zobowiązanego niejednokrotne jest utrudnione, przewidziano w ustawie instrument zgodnie z którym na żądanie Zakładu lub kierownika terenowej jednostki organizacyjnej Zakładu będącego jednocześnie organem egzekucyjnym dłużnik obowiązany jest do wyjawienia nieruchomości oraz przysługujących mu praw majątkowych, które mogą być przedmiotem hipoteki przymusowej lub zastawu, jeżeli z dowodów zgromadzonych w postępowaniu wynika, że należności z tytułu składek mogą zostać nieopłacone. Wyjawienia dokonuje się w formie oświadczenia składanego pod rygorem odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania. Przed odebraniem oświadczenia Zakład lub kierownik terenowej jednostki organizacyjnej będącej jednocześnie organem egzekucyjnym jest obowiązany uprzedzić dłużnika
o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania.

Oprócz możliwości ustanowienia zabezpieczenia na nieruchomościach przewidziano możliwość zabezpieczenia należności z tytułu składek ustawowym prawem zastawu na wszystkich będących własnością dłużnika oraz stanowiących współwłasność łączną dłużnika i jego małżonka rzeczach ruchomych oraz zbywalnych prawach majątkowych – art. 27 usus. Zastaw wpisuje się do rejestru zastawów skarbowych prowadzonego na podstawie art. 43 ustawy – Ordynacja podatkowa.

Wyjątkowo należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne mogą być umarzane w całości lub w części przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych –art. 28 usus. Jednakże może to nastąpić tylko w przypadku ich całkowitej nieściągalności. Z całkowitą nieściągalnością według ustawy mamy do czynienia gdy:

a) dłużnik zmarł nie pozostawiając żadnego majątku lub pozostawił ruchomości niepodlegające egzekucji na podstawie odrębnych przepisów albo pozostawił przedmioty codziennego użytku domowego, których łączna wartość nie przekracza kwoty stanowiącej trzykrotność przeciętnego wynagrodzenia
i jednocześnie brak jest następców prawnych oraz nie ma możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie;

b) sąd oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości dłużnika lub umorzył postępowanie upadłościowe
z przyczyn, o których mowa w art. 13 i art. 361 pkt. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze;

c) nastąpiło zaprzestanie prowadzenia działalności przy jednoczesnym braku majątku, z którego można egzekwować należności, małżonka, następców prawnych, możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa;

d) nie nastąpiło zaspokojenie należności w zakończonym postępowaniu likwidacyjnym;

e) wysokość nieopłaconej składki nie przekracza kwoty kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym;

f) naczelnik urzędu skarbowego lub komornik sądowy stwierdził brak majątku, z którego można prowadzić egzekucję;

g) jest oczywiste, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwot przekraczających wydatki egzekucyjne.

Należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami składek na te ubezpieczenia mogą być w uzasadnionych przypadkach umarzane pomimo braku ich całkowitej nieściągalności – art. 28 ust. 3a usus. Oznacza to, że osoba zatrudniająca pracowników i nie odprowadzająca składek na ubezpieczenie społeczne zarówno od siebie jak i od pracowników może zwrócić się do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych jedynie o umorzenie składek na swoje ubezpieczenie (składki
za pracowników nie podlegają umorzeniu). Umorzenie składek powoduje także umorzenie odsetek za zwłokę, kosztów upomnienia i dodatkowej opłaty. Od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w sprawach
o umorzenie należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne odwołanie nie przysługuje. Przysługuje natomiast prawo wniesienia wniosku do Prezesa Zakładu o ponowne rozpatrzenie sprawy – art. 83 ust. 4 u.s.u.s. Ponadto decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych odmawiająca umorzenia w całości lub w części należnych z tytułu składek, podlega merytorycznej kontroli Sądu – uchwała Sądu Najwyższego,
III ZP 15/2000.

Ze względów gospodarczych lub innych przyczyn zasługujących na uwzględnienie Zakład może
na wniosek dłużnika odroczyć termin płatności należności z tytułu składek oraz rozłożyć należność na raty, uwzględniając możliwości płatnicze dłużnika oraz stan finansów ubezpieczeń społecznych. Odroczenie terminu płatności może dotyczyć jedynie należności finansowanej przez płatnika składek – art. 29 usus.
Od składek, które rozłożono na raty, nie nalicza się odsetek za zwłokę począwszy od następnego dnia po dniu wpływu wniosku o udzielenie tych ulg. Jeżeli dłużnik nie spłaci w terminie ustalonych przez Zakład rat, pozostała kwota staje się natychmiast wymagalna wraz z odsetkami za zwłokę naliczonymi na zasadach określonych w ustawie – Ordynacja podatkowa. W przypadku odroczenia terminu płatności Zakład Ubezpieczeń Społecznych ustala opłatę prolongacyjną na zasadach i w wysokości przewidzianej w ustawie – Ordynacja podatkowa dla podatków stanowiących dochód budżetu państwa.

Do składek finansowanych przez ubezpieczonych niebędących płatnikami składek nie mając zastosowania przepisy o umorzeniu całkowitym lub częściowym w przypadku całkowitej nieściągalności oraz przepisy o odroczeniu terminu płatności.

W przypadku ubezpieczeń dobrowolnych opłacenie składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe lub chorobowe po terminie lub opłacenie jej w niepełnej wysokości za dany miesiąc powoduje z mocy ustawy ich ustanie. W uzasadnionych przypadkach, na wniosek ubezpieczonego, Zakład Ubezpieczeń Społecznych może wyrazić zgodę na opłacenie składki po terminie. Wniosek należy skierować do dyrektora właściwej jednostki organizacyjnej.

Udzielając odpowiedzi na pytanie postawione na wstępie koniecznym było przytoczenie regulacji prawnych determinujących zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym oraz przedstawienie mechanizmów zabezpieczających opłacanie składek z tytułu ubezpieczeń społecznych. Okres podlegania obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu na gruncie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych podlega zaliczeniu do okresu składkowego, nawet jeśli za ten okres nie zostały opłacone składki na ubezpieczenie społeczne. W przypadku nie opłacenia składek z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia społecznego Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych przysługuje roszczenie o wymagalną należność z tytułu zaległych składek ubezpieczeniowych. Niniejsze roszczenie Zakład Ubezpieczeń Społecznych może egzekwować
w oparciu o mechanizmy w które został wyposażony na gruncie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.