Ochrona praw autorskich w prawie krajowym i międzynarodowym
W dobie rozwoju społeczeństwa informacyjnego coraz głośniej mówi się o prawie autorskim, konieczności ochrony intelektualnych wytworów człowieka, jakże łatwo dostępnych przy pomocy nowoczesnych technologii, wreszcie związanego z tym piractwa, a także potrzebie systemowego rozwiązania dostępu do chronionych treści. Mogłoby się wydawać, że prawo autorskie to dziedzina prawa będąca dziecięciem nowoczesności. Nic bardziej błędnego – potrzebę ochrony praw przysługujących twórcom dostrzegano już w poprzednich epokach, a rozwój dziewiętnastowiecznego kapitalizmu przyniósł istotne osiągnięcie w tej dziedzinie na forum międzynarodowym – Konwencję berneńską o ochronie dzieł literackich i artystycznych, przyjętą podczas konferencji dyplomatycznej w Bernie w 1886 r. Od tamtej pory wielokrotnie zmieniana, ta wielostronna umowa międzynarodowa wciąż odgrywa istotną rolę w dziedzinie prawa autorskiego. Polska przystąpiła do ostatniego tekstu konwencji (tzw. tekstu paryskiego) z 1971 r. w roku 1995.
To nie jedyna – rzecz jasna – umowa międzynarodowa w zakresie prawa autorskiego. Należy wymienić jeszcze następujące: konwencję o ochronie wykonawców, producentów fonogramów oraz organizacji nadawczych z 1961 r. (tzw. konwencja rzymska), porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej (tzw. Porozumienie TRIPS) z 1995 r., traktat WIPO o prawie autorskim z 1996 r. oraz traktat WIPO o artystycznych wykonaniach i fonogramach. Zagadnienia prawa autorskiego obecne są również w prawie unijnym – jak dotąd osiem dyrektyw reguluje tę dziedzinę prawa. Wszystkie zostały ratyfikowane przez Polskę. Miały na celu wyeliminowanie różnic w systemach prawa autorskiego poszczególnych państw członkowskich, wpływających negatywnie na rozwój wspólnego rynku. M.in. na skutek wprowadzenia przez ustawodawcę unijnego dyrektywy Rady 93/98/EWG z 1993 r. o harmonizacji czasu ochrony prawa autorskiego i niektórych praw pokrewnych, na całym obszarze Unii Europejskiej ujednolicono czas trwania autorskich praw majątkowych – do lat 70. W Polsce implementowano tę dyrektywę w okresie przedakcesyjnym – przedłużony z 50 do 70 lat czas ochrony autorskich praw majątkowych obowiązuje od 22 lipca 2000 r.
W polskim systemie prawnym prawo autorskie też nie jest dziedziną nową i raczkującą. Już wkrótce po odzyskaniu niepodległości „dorobiliśmy się” jednej z najnowocześniejszych jak na owe czasy regulacji prawa autorskiego – ustawy z 1926 r. o prawie autorskim. W okresie powojennym dziedzinę tę, pozostającą pod znacznym wpływem kontroli państwa, uregulowano na nowo – ustawą z 1952 r. o prawie autorskim. Wreszcie transformacja społeczno-gospodarcza, a także tęskne spojrzenia Polaków na struktury wspólnot europejskich oraz nowe regulacje własności intelektualnej na forum międzynarodowym wymogły na krajowym ustawodawcy konieczność unowocześnienia regulacji prawa autorskiego – w ten sposób pojawiła się obecnie obowiązująca ustawa z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, która weszła w życie 24 maja 1994 r. Od tamtej pory – przez już blisko 16 lat jej obowiązywania – była kilkanaście razy nowelizowana, z reguły w związku z koniecznością implementacji dyrektyw unijnych, kilkukrotnie na skutek orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego. Aż trzykrotnie zmieniała się w 2007 r. Obecnie czekamy na kolejną „dużą” nowelizację dotyczącą systemu zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i prawami pokrewnymi.
