Kiedy cytat, kiedy plagiat?
Dorobek nie tylko polskiego, ale i światowego orzecznictwa w zakresie prawa cytatu nie jest zbyt obfity, jeśli nie ubogi. A szkoda, bo w ten sposób wiele problemów związanych z prawem cytatu pozostaje jedynie przedmiotem dywagacji doktryny, nie mając praktycznego przełożenia na sądowe rozstrzygnięcia sytuacji „z życia wziętych”, wyznaczające linię interpretacji przepisów prawa autorskiego, które zarówno na gruncie poprzednio obowiązującej ustawy, jak i ustawy obecnej rodziły i rodzą szereg wątpliwości. Tym bardziej warto pochylić się nad tymi orzeczeniami, które prawa cytatu wprost dotyczą.
Jak żywić trzodę?
Sprawę, którą rozpoznawał Sąd Najwyższy, zainicjowała Aleksandra C., autorka zamieszczonych w pracy zbiorowej „Normy żywienia zwierząt gospodarskich”, tabel wartości pokarmowej pasz dla przeżuwaczy, trzody chlewnej i koni oraz tabel zawartości składników mineralnych i karotenu w paszach. Tabele te, z niewielką modyfikacją, znalazły się również bez zgody autorki w wydanej przez Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne (PWRiL) książce „Gospodarka paszowa” autorstwa Bogdana C., J.Z. i H.Z. Aleksandra C. pozwała wydawcę oraz Bogdana C., autora tej partii książki, w której znalazły się tabele jej autorstwa, żądając zasądzenia solidarnie od pozwanych odszkodowania, a nadto zakazania pozwanemu wydawnictwu dalszej publikacji wydanej przezeń książki.
W toku postępowania ustalono – na podstawie opinii biegłego – że sporne tabele w rzeczywistości zostały skopiowane z niewielką zmianą. Sąd ustalił ponadto, że tabele te pozwany Bogdan C. zamieścił w „Gospodarce paszowej” bez wskazania autorstwa Aleksandry C. i bez uzyskania jej zgody oraz że za ten przedruk nie otrzymała wynagrodzenia. Bogdan C. bronił się, że tabele nie są oryginalną pracą powódki, a zawarte w nich dane zostały zaczerpnięte z literatury zagranicznej. Ponadto wskazywał, że w wykazie literatury podał jako jedno ze źródeł, z których korzystał, pracę „Normy żywienia zwierząt gospodarskich”. Twierdził, że zamieszczone w tabelach dane stanowiły normy obowiązujące, co uzasadniało ich przytoczenie bez wskazania źródeł.
Sąd Wojewódzki miał odmienne zdanie niż pozwany, uznając powództwo za uzasadnione. Zasądził solidarnie od pozwanych na rzecz powódki odszkodowanie w wysokości 2.436 zł z odsetkami oraz zakazał pozwanemu wydawnictwu dokonywania dalszych wydań książki pt. „Gospodarka paszowa” z zamieszczeniem w niej omawianych tabel. Wyrok zaskarżył pozwany Bogdan C. rewizją. Zarzucił sądowi pierwszej instancji niewyjaśnienie wszystkich okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy (art. 368 pkt 3 k.p.c.), naruszenie art. 52 pkt 2 prawa autorskiego (ustawy z 1952 r. o prawie autorskim; dalej: PrAut52) oraz istotne uchybienia, w szczególności naruszenie art. 11 k.p.c.
Przepisy, a nie zwyczaje
Sąd Najwyższy oddalił rewizję Bogdana C. W uzasadnieniu najwięcej miejsca poświęcił kwestii prawidłowego oznaczania cytatów z cudzych utworów. Skarżący podnosił, że w wystarczający sposób wskazał źródło, z którego zaczerpnął tabele i że odpowiada to praktyce stosowanej przy tego rodzaju opracowaniach. Nie uwzględniając tego argumentu, Sąd Najwyższy stwierdził, że po pierwsze – jak wykazano w toku postępowania – taka praktyka wcale nie jest powszechna, po drugie i najistotniejsze „zakresu przedrukowywania fragmentów cudzych prac autorskich i sposobu wskazywania źródeł nie normują stosowane w praktyce zwyczaje, lecz przepisy prawa autorskiego”. Zdaniem Sądu Najwyższego, zakres dokonanego przedruku tabel nie znalazł usprawiedliwienia w przepisach art. 18 PrAut52. Zgodnie z tym przepisem w dziedzinie piśmiennictwa wolno było m.in. „przytaczać dla wyjaśnienia lub nauczania w dziełach, stanowiących samoistną całość, krótkie ustępy opublikowanych już wykładów, mów i innych utworów, jak również drobne utwory już opublikowane”. W konsekwencji przedruk – zgodnie z art. 32 PrAut52 – nie był dopuszczalny bez uzyskania zezwolenia powódki.
Nie czyni zadość
Ponadto – zdaniem Sądu Najwyższego – pozwany nie spełnił przewidzianego w art. 21 PrAut52 wymogu wyraźnego wskazania źródła. Jak czytamy w uzasadnieniu: „Skarżący nie tylko nie wskazał wyraźnie, lecz w ogóle nie podał, że przedrukowane tabele są opracowaniem powódki. Nie czyni bowiem zadość wskazaniu źródła, z którego pochodzą tabele, wymienienie pracy pt. »Normy żywienia zwierząt gospodarskich« w zestawieniu oznaczonym jako »Literatura«, bez jakiegokolwiek wyjaśnienia ani zasady, ani stopnia wykorzystania tej pracy, w szczególności bez wskazania, że z tej pracy dokonano przedruku tabel”.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 grudnia 1971 r., I CR 191/71, OSNC 1972/7-8/133. Glosa: Wiśniewski A. NP 1973/5/781
Teza
Zakres przedrukowywania fragmentów cudzych prac autorskich i sposób wskazywania źródeł jest normowany przez przepisy prawa autorskiego (art. 18 pkt 1, art. 21 § 1), a nie przez stosowane w praktyce zwyczaje. Wymaganiu wyraźnego wymienienia źródła, z którego pochodzi fragment cudzego dzieła (art. 21 § 1 prawa autorskiego), nie czyni zadość wymienienie tego dzieła w zestawieniu literatury, bez jakiegokolwiek wyjaśnienia ani zasady, ani stopnia wykorzystania tego dzieła, a w szczególności bez wskazania, że dokonano z niego przedruku określonej części.
