Porada – Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych
W ramach zakładowego funduszu socjalnego pracodawca ma możliwość dofinansowania urlopu wypoczynkowego pracownikowi lub członkom jego rodziny. Na jakich dokładnie zasadach się to odbywa i czy każdy pracodawca ma obowiązek dofinansowania wypoczynku pracowników?
Zagadnienia dotyczące wskazanego wyżej problemu reguluje przede wszystkim ustawa z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych. Ustawa przewiduje dwa sposoby organizowania pomocy socjalnej dla pracowników: 1. tworzenie zakładowego funduszu świadczeń socjalnych (ZFŚS), 2. wypłatę corocznego, jednorazowego świadczenia urlopowego. Ze środków ZFŚS pracodawca może dofinansowywać wypoczynek pracowników i ich dzieci, czyli tzw. „wczasy pod gruszą”. Powszechnie zamiennie używa się pojęć „wczasy pod gruszą” oraz świadczenie urlopowe. Nie jest to jednak prawidłowe – mali pracodawcy (zatrudniający na dzień 1 stycznia danego roku mniej niż 20 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty) mogą zrezygnować z tworzenia funduszu, a swoją działalność socjalną wobec pracowników realizować poprzez wypłatę świadczenia urlopowego. Świadczenie urlopowe nie jest wypłacane ze środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. Natomiast „wczasy pod gruszą” oznaczają dofinansowanie wypoczynku pracowników i ich rodzin ze środków ZFŚS. Zasady wypłaty świadczeń z ZFŚS na rzecz wypoczynku pracowników, a więc przykładowo terminy wypłaty świadczeń, częstotliwość korzystania z pomocy, liczbę dni urlopu wymaganych do skorzystania z dofinansowania, muszą zostać określone w regulaminie zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, obowiązującym u danego pracodawcy, nie ma bowiem w tym zakresie powszechnych regulacji. Regulamin ustala pracodawca w porozumieniu ze wszystkimi działającymi w danym zakładzie organizacjami związkowymi. Jeśli u pracodawcy nie działa związek zawodowy, pracodawca uzgadnia treść regulaminu z pracownikiem wybranym przez załogę do reprezentowania jej interesów. Świadczenia finansowane z funduszu mają charakter uznaniowy. Ich przyznanie oraz wysokość zależą od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej – kwestie kryteriów wypłaty oraz informacji, na podstawie których podejmowana jest decyzja o wypłacie, powinien określać regulamin ZFŚS.
W art. 8 ust. 2a ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych czytamy, iż finansowanie z ZFŚS różnych form wypoczynku jest uzależnione również od tego czy wypoczynek ma miejsce na terenie kraju. Regulacja ta na podstawie wyroku z 28 marca 2007 r. została uznana przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodną z konstytucją (zasada równości) i przestała obowiązywać z dniem 18 kwietnia 2007 r.
Przypomnijmy jacy pracodawcy muszą tworzyć ZFŚS. Fundusz tworzą obligatoryjnie jednostki sfery budżetowej bez względu na liczbę pracowników oraz pozostali pracodawcy, o ile według stanu na dzień 1 stycznia danego roku zatrudniają co najmniej 20 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty (ci ostatni jednak mogą – w przeciwieństwie do pracodawców z tzw. budżetówki – zrezygnować z tworzenia funduszu, a także dowolnie kształtować wysokość odpisów na ZFŚS). Pozostali pracodawcy, a więc ci, którzy na dzień 1 stycznia danego roku zatrudniają mniej niż 20 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty (mali pracodawcy) mogą tworzyć fundusz, nie mają jednak takiego obowiązku. Mogą również, jeśli nie zdecydują się na utworzenie funduszu, wypłacać pracownikom świadczenie urlopowe. To ostatnie – w przeciwieństwie do dofinansowania wypoczynku z ZFŚS – nie jest uzależnione od sytuacji życiowej czy materialnej pracownika, przysługuje bowiem z mocy prawa – na podstawie ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych. Zarówno z tworzenia funduszu, jak i wypłaty świadczenia urlopowego mały pracodawca może zrezygnować pod warunkiem jednak, iż o swojej decyzji poinformuje pracowników najpóźniej do końca stycznia danego roku kalendarzowego. Informację taką należy podać do wiadomości pracowników w sposób zwyczajowo przyjęty u danego pracodawcy, np. poprzez rozesłanie maili czy wywieszenie na tablicy ogłoszeń.
Podstawa prawna: art. 94 Kodeksu pracy, ustawa z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (tekst jedn. Dz. U. z 1996 r. Nr 70, poz. 335 z późn. zm.), rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 14 marca 1994 r. w sprawie sposobu ustalania przeciętnej liczby pracowników zatrudnionych w celu naliczania odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych (Dz. U. Nr 43, poz. 168 z późn. zm.), wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 marca 2007 r. (Dz. U. Nr 69, poz. 467).
