Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych

Zasady tworzenia Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych oraz gospodarowania jego środkami reguluje ustawa z dnia 4 marca 1994r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz.U. z 1996r., nr 70, poz. 335 z późn. zm.). Ustawa wskazuje, że obowiązek tworzenia Funduszu spoczywa na pracodawcach zatrudniających wg stanu na dzień 1 stycznia danego roku co najmniej 20 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty. Bez względu na liczbę zatrudnionych Fundusz obowiązany jest tworzyć pracodawca prowadzący działalność w formach organizacyjno prawnych jednostek sektora finansów publicznych.

Fundusz tworzy się z dokonywanego przez pracodawcę, corocznego odpisu podstawowego naliczanego w stosunku do przeciętnej liczby zatrudnionych. Ponadto środki Funduszu zwiększa się m.in. o odsetki od środków Funduszu, wpływy z oprocentowanych pożyczek udzielonych na cele mieszkaniowe (por. art. 7 ust. 1 ww. ustawy). Środki Funduszu gromadzone są na wyodrębnionym rachunku bankowym. Administracja tymi środkami należy do pracodawcy.
Uprawnionymi do korzystania z Funduszu są pracownicy i ich rodziny, emeryci i renciści – byli pracownicy i ich rodziny oraz inne osoby, którym w regulaminie Funduszu pracodawca przyznał do tego prawo. Przyznawanie ulgowych usług i świadczeń oraz wysokość dopłat z Funduszu uzależnia się od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej.

Analiza przepisów ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych nie pozostawia wątpliwości co do pochodzenia środków Funduszu. Fundusz ten tworzony jest ze środków pracodawcy (z zastrzeżeniem ww. art. 7 ustawy). W szczególności pracownicy nie ponoszą kosztów jego tworzenia i funkcjonowania, w tym nie wnoszą składek na Fundusz. Ustawa ponadto wskazuje, iż wysokość świadczeń wypłacanych uprawnionemu z Funduszu uzależniona jest od jego sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej. Czyli świadczenia uzyskane z Funduszu przez dwóch pracowników zatrudnionych w tym samym okresie, w pełnym wymiarze czasu pracy, ale pozostających w różnej sytuacji materialnej będą różne. Z przepisów ustawy wynika także, że grupa uprawnionych do korzystania ze środków Funduszu jest wyraźnie szersza niż grupa, której liczebność decyduje o wysokości dokonanego przez pracodawcę odpisu.

Uzależnienie wysokości świadczeń z Funduszu od sytuacji życiowej uprawnionego oraz szeroka grupa uprawnionych powodują, że wysokość przypadających pracownikowi świadczeń z Funduszu nie musi stanowić odpowiednika kwoty odpisu dokonanego przez pracodawcę, „przypadającego” na tego pracownika. W konsekwencji pracownik nie ma możliwości uzyskiwania bezpośrednio od zatrudniającego go podmiotu, kwoty odpowiadającej wysokości odpisu na Fundusz dokonanego pracodawcę z tytułu jego zatrudniania. Oznacza to, że pracownik nie może zrezygnować z uczestnictwa w Funduszu, tak aby odpis „jego” składki trafiał do niego bezpośrednio, a nie za pośrednictwem Funduszu.