Urlop macierzyński a składki na ubezpieczenie społeczne
Pracownica przebywała na urlopie macierzyńskim, mimo to nie otrzymywała zasiłku. Po zakończeniu urlopu złożyła wniosek o udzielenie jej urlopu wychowawczego. Jednocześnie dowiedziała się, że pracodawca do tej pory nie przekazał do ZUS stosownych dokumentów, które zapewniałyby wypłatę zasiłku macierzyńskiego. Jakie kroki może podjąć pracownica i jakie konsekwencje grożą pracodawcy?
Warunkiem otrzymania zasiłku macierzyńskiego jest urodzenie dziecka albo przyjęcie dziecka na wychowanie (w celu przysposobienia lub w ramach rodziny zastępczej) w okresie ubezpieczenia chorobowego albo w okresie urlopu wychowawczego. W określonych przypadkach zasiłek macierzyński lub zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego przysługują także w razie urodzenia dziecka po ustaniu ubezpieczenia chorobowego. Otrzymanie zasiłku w wymienionych sytuacjach uzależnione jest od przedstawienia stosownych dokumentów. Gdy zasiłek macierzyński jest wypłacany przez ZUS, płatnik składek musi wystawić zaświadczenie o okresie udzielonego urlopu macierzyńskiego oraz zaświadczenie na druku ZUS Z-3 – w przypadku ubezpieczonej będącej pracownicą, albo ZUS Z-3a – gdy nie jest pracownicą.
Przepisy ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2005 r., Nr 31, poz. 267 z późn. zm.) określające warunki przyznania zasiłku macierzyńskiego nie uzależniają prawa pracownika do tego świadczenia od braku zadłużenia pracodawcy tegoż pracownika wobec ZUS z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne. Obowiązek opłacania za pracownika składek ciąży na pracodawcy. Z powodu zadłużenia pracodawcy wobec ZUS żaden pracownik nie może ponieść negatywnych konsekwencji w postaci utraty prawa do zasiłku.
Jednym z podstawowych obowiązków pracodawcy (płatnika składek) jest obliczanie i opłacanie należnych składek na ubezpieczenia społeczne za pracownika za każdy miesiąc kalendarzowy. Obowiązek ten wynika wprost z art. 17 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2007 r., Nr 11, poz. 74 z późn. zm.). Jeżeli pracownica, podlegająca ubezpieczeniu chorobowemu, spełnia wszystkie przesłanki, określone ustawą o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, do uzyskania prawa do zasiłku macierzyńskiego, to pomimo zadłużenia jej pracodawcy wobec ZUS z tytułu nieopłaconych składek, otrzyma zasiłek macierzyński w wysokości 100 % podstawy wymiaru składek.
ZUS ma szereg uprawnień pozwalających na zabezpieczenie interesów osób ubezpieczonych. Jak już wcześniej wspomniano, do podstawowych obowiązków każdego płatnika składek należy m.in. zgłaszanie do ubezpieczeń, prawidłowe rozliczanie składek za osoby ubezpieczone oraz terminowe ich opłacanie. Obowiązki te wynikają z ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Jeżeli płatnik nie dopełnia ustawowych obowiązków lub nienależycie wywiązuje się z nich, wówczas grożą mu ze strony ZUS różnego rodzaju kary. Każda z nich – w mniej, czy bardziej drastyczny sposób – ma na celu dyscyplinowanie niesolidnych płatników składek. W razie stwierdzenia nieprawidłowości ZUS podejmuje kroki zmierzające do ich wyjaśnienia oraz uregulowania długu przez płatnika składek. Najczęściej stosowane kary wobec niezdyscyplinowanych płatników składek to:
1. Odsetki za zwłokę. Są to odsetki za nieterminowe opłacanie składek ubezpieczeniowych. Jest to jedna z podstawowych sankcji nakładanych na płatników niewywiązujących się z terminowego regulowania należnych zobowiązań. Sankcja ta ma charakter obligatoryjny. Odsetki za zwłokę płatnik składek opłaca bez uprzedniego wezwania przez ZUS, na zasadach i w wysokości określonych w Ordynacji podatkowej (art. 23 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Od 26.06.2008 r. stopa procentowa odsetek za zwłokę wynosi 15 % kwoty zaległości w stosunku rocznym.
2. Kara grzywny. Karze grzywny podlega płatnik składek (bądź osoba obowiązana do działania w jego imieniu), który m. in. nie dopełnił obowiązku terminowego opłacania składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne. Kara grzywny może sięgać nawet 5.000 zł (art. 98 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Karę tę wymierza sąd grodzki. Podstawą do jej wymierzenia jest pisemny wniosek ZUS.
3. Egzekucja i koszty egzekucyjne. Niewątpliwie jedną z bardziej dotkliwych kar pod względem finansowym jest dochodzenie należności od płatnika w drodze egzekucji. W jej wyniku płatnik składek zostaje bowiem obciążony dodatkowo zobowiązaniami w postaci kosztów egzekucyjnych.
W ramach egzekucji własnej ZUS ma prawo egzekwować należności z tytułu składek m.in. z wynagrodzenia za pracę, ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych czy np. z rachunków bankowych. Jeżeli egzekucja własna jest nieskuteczna – dyrektor oddziału ZUS, jako organ egzekucyjny, przekazuje dalsze prowadzenie postępowania egzekucyjnego naczelnikowi właściwego urzędu skarbowego. Naczelnik urzędu, prowadząc egzekucję, ma do dyspozycji wszelkie możliwe środki egzekucyjne przewidziane dla postępowania egzekucyjnego w administracji.
Należności z tytułu składek mogą być zabezpieczane również na nieruchomościach dłużnika poprzez ustanowienie hipoteki przymusowej oraz ustawowe prawo zastawu na ruchomościach i prawach zbywalnych. Wynika to z art. 26 i 27 ustawy systemowej. Natomiast zgodnie z dyspozycją art. 24 ust. 2 ustawy systemowej, nieopłacone w terminie należności z tytułu składek podlegają ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji lub egzekucji sądowej. Zobowiązania te podlegają zaspokojeniu w drodze postępowania egzekucyjnego w administracji przed innymi wierzytelnościami.
Rodzi się natomiast pytanie – co może zrobić sam pracownik aby ustrzec się przed przykrymi niespodziankami ze strony płatnika? Jak sprawdzić czy składki są przez niego opłacane? Pracownik powinien przede wszystkim na bieżąco kontrolować informacje otrzymywane od pracodawcy, z ZUS oraz otwartego funduszu emerytalnego (OFE). Zgodnie bowiem z dyspozycją art. 41 ustawy systemowej płatnik składek ma obowiązek przekazywania ubezpieczonym informacji zawartych w miesięcznych raportach rozliczeniowych, w tym o wysokości składek. Jeśli płatnik składek nie przekazuje ubezpieczonemu wspomnianych informacji należy o tym fakcie powiadomić ZUS. W razie stwierdzenia nieprawidłowości musimy wystąpić do płatnika z wnioskiem o skorygowanie błędów. Ma on obowiązek w ciągu 60 dni od dnia otrzymania wniosku poinformować pracownika na piśmie o sposobie rozpatrzenia wniosku. Jeżeli wniosek nie zostanie uwzględniony lub płatnik już nie istnieje, należy wystąpić bezpośrednio do ZUS dołączając dokumenty potwierdzające podstawy wymiaru składek emerytalnych (np. raporty ZUS RMUA). Każdy ubezpieczony ma również prawo zwrócić się bezpośrednio do ZUS z odpowiednim zapytaniem, czy pracodawca opłaca za danego pracownika należne składki. W tym celu wykorzystujemy druk ZUS ZZU – „Zgłoszenie zapytania o ubezpieczonego”, w którym podajemy swoje dane identyfikacyjne: PESEL, NIP, serię i nr dowodu osobistego lub paszportu, imię i nazwisko oraz datę urodzenia. Składając ten formularz musimy mieć przy sobie dowód osobisty albo inny dokument tożsamości. Jeżeli okaże się, że składki są niepłacone, ZUS przystąpi natychmiast do ich egzekucji.
Wobec dłużników odpowiednie zastosowanie mają też przepisy Ordynacji podatkowej regulujące zasady odpowiedzialności osób trzecich. Tak więc w określonych sytuacjach za dług może odpowiadać nie tylko sam płatnik, ale również np. członkowie jego rodziny. ZUS może także wnioskować o ogłoszenie upadłości takiego dłużnika.
Podstawa prawna: art. 17, 23, 24, 26, 27, 41, 98 o systemie ubezpieczeń społecznych, ustawa o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, kodeks pracy.
