Umowa cesji wierzytelności

Przykład: Wydawnictwo X (cedent) posiada wierzytelność względem Hurtowni Książek Y w kwocie 5000 zł. Następnie wydawnictwo przenosi na Firmę Windykacyjną Z (cesjonariusza) tę wierzytelność za kwotę 1000 zł. Następstwem takiego zachowania jest wejście Z w miejsce X i powstanie więzi prawnej pomiędzy podmiotami Z i Y.

Przedmiotem przelewu jest wierzytelność, tj. prawo podmiotowe wierzyciela do żądania od dłużnika świadczenia. Może nim być także każda pieniężna bądź niepieniężna wierzytelność pod warunkiem, że jest ona zbywalna. Nie możemy także zapomnieć o sytuacji, gdy wierzytelność w chwili zawarcia umowy nie będzie jeszcze istniała, np. umowa o dzieło. Wówczas takie przyszłe prawo również może być przedmiotem cesji.

W każdym jednak przypadku przedmiot cesji nie może sprzeciwiać się ustawie, umowie lub właściwości zobowiązania (art. 509 k.c.) i powinien być szczegółowo określony.

Wierzytelność przechodzi na cesjonariusza poprzez sam fakt zawarcia umowy przez strony stosunku zobowiązaniowego. Z tą chwilą przechodzą na cesjonariusza wszelkie prawa wynikające ze stosunku pomiędzy dłużnikiem a wierzycielem. Chodzi tu m.in. o zaległe odsetki, zabezpieczenie, zastaw, czy hipotekę istniejące na danej wierzytelności.

Wbrew powszechnie panującej opinii, iż umowa cesji powinna być zawarta w formie pisemnej, należy pamiętać, iż mamy prawo do wyboru dowolnej formy zawarcia umowy. To, jaką formę wybierzemy, zależy już tylko od nas.

Bez wątpienia jednak umowa zawarta w formie pisemnej ułatwi nam rozstrzygnięcie wszelkich późniejszych wątpliwości i sporów oraz nie ograniczy postępowania dowodowego.

PAMIĘTAJMY: jeśli zdecydujemy się na to, by wierzytelność podlegająca cesji była stwierdzona pismem, wówczas umowa powodująca jej przelew również powinna być stwierdzona pismem (art. 511 k.c.)

Czy potrzebna zgoda dłużnika na przelew?

Umowa cesji nie wymaga w zasadzie zgody dłużnika, a tym bardziej jego udziału. Wyjątkowa sytuacja zachodzi, gdy dłużnik zastrzeże sobie w umowie prawo do wyrażenia zgody na dokonanie przelewu, a – co za tym idzie – zawrze w piśmie odpowiednią wzmiankę o tym zastrzeżeniu. I to niekoniecznie w treści umowy, ale także w załącznikach. Sytuacja skomplikuje się także wówczas, gdy klauzula pactum de non cedendo będzie zawarta w formie ustnej. Wówczas zakaz przelewu jest wobec niego skuteczny, mimo iż brak przesłanki jego skuteczności z art. 514 k.c. Ciężar udowodnienia faktu pozytywnej wiedzy cesjonariusza o zakazie obciąża dłużnika, który na istnienie zakazu się powołuje. Jeśli zatem wierzytelność jest stwierdzona pismem, a w piśmie tym brak wzmianki o zakazie przelewu, zakaz ten jest nieskuteczny, a co za tym idzie cesjonariusz nie napotyka przeszkód w nabyciu wierzytelności. Dokonane w takim przypadku przez niego nabycie jest ważne (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 21 września 2000 roku, sygn. akt I ACa 457/2000).

Dlatego nie zapominajmy, by przed podpisaniem umowy cesji wierzytelności dokładnie sprawdzić umowę i załączniki, a także z ostrożności procesowej wypytać drugą stronę co do wszelkich okoliczności towarzyszących jej zawieraniu.

Kolejnym krokiem jest zawiadomienie przez zbywcę wierzytelności dłużnika o przelewie wierzytelności i obowiązku świadczenia do rąk cesjonariusza. Jest to o tyle istotne, iż dłużnik, nie mając świadomości o zaszłych zmianach, spełni świadczenie do rąk starego wierzyciela. Wówczas nowemu wierzycielowi pozostanie tylko roszczenie do byłego wierzyciela, gdyż dłużnik zostanie całkowicie zwolniony z zobowiązania. Kodeks cywilny chroni więc dobrą wiarę dłużnika.

Cesja a podatki

Zagadnienie przelewu wierzytelności i jej opodatkowania, czy to na gruncie przepisów podatku od towarów i usług czy podatku od czynności cywilnoprawnych, wywołuje liczne rozbieżności interpretacyjne zarówno w rozstrzygnięciach organów podatkowych, jak i sądów administracyjnych. Oto kilka stanowisk.

Zgodnie z decyzją Dyrektora Izby Skarbowej w Łodzi z 13 lipca 2007 roku, cesja wierzytelności jako czynność zaliczająca się do usług pośrednictwa finansowego korzysta ze zwolnienia z opodatkowania podatkiem VAT, co wynika z treści załącznika nr 4 ustawy o podatku od towarów i usług.

W piśmie z 16 marca 2005 roku Drugi Mazowiecki Urząd Skarbowy w Warszawie (nr 1472/SPC/436/9/2005/BAP) stwierdził, że czynność przelewu wierzytelności w zamian za zwolnienie z długu nie została wymieniona w art. 1 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych i jako taka nie podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Podobne konsekwencje podatkowe wywoła również przelew wierzytelności na zabezpieczenie, który pełni funkcję zabezpieczającą przelewu (stosowaną np. przez banki przy udzielaniu kredytów).

Inne stanowisko przyjął Urząd Skarbowy w Ostrowcu Świętokrzyskim (PO/436/1/07).

Stan faktyczny: spółka H dokonuje sprzedaży własnych wierzytelności w spółce P na rzecz spółki z o.o. O. Cesjonariusz uiszcza na rzecz cedenta określoną w umowie kwotę. Zarówno cedent, jak i cesjonariusz, są podatnikami podatku VAT, jednakże nie prowadzą działalności gospodarczej w zakresie obrotu wierzytelnościami.

Zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 1a ustawy z dnia 9 września 2000 roku o podatku od czynności cywilnoprawnych (tekst jednolity Dz. U. z 2005 r. Nr 41, poz. 399 ze zm.), podatkowi podlegają m.in. umowy sprzedaży oraz zamiany rzeczy i praw majątkowych. Jednocześnie z treści art. 2 ust 4a cytowanej wyżej ustawy wynika, że nie podlegają podatkowi czynności cywilnoprawne, jeżeli przynajmniej jedna ze stron z tytułu dokonania tej czynności jest opodatkowana podatkiem od towarów i usług, zwolniona od podatku od towarów i usług, z ustawowo zastrzeżonymi wyjątkami. Zgodnie z powyższym dla wyłączenia z opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych z tytułu konkretnej czynności konieczne jest aby czynność taka podlegała opodatkowaniu podatkiem VAT lub była z niego zwolniona.

Wierzytelność zgodnie z art. 2 pkt 6 ustawy z dnia 11 marca 2004 roku o podatku od towarów i usług (Dz. U z 2004 r. Nr 54, poz. 535 ze zm.) nie jest towarem. Wynika z tego, iż sprzedaż wierzytelności na rzecz spółki P nie jest dostawą towarów w ujęciu art. 7 ust. 1 cytowanej ustawy. Dodatkowo, nie można uznać sprzedaży własnej wierzytelności za świadczenie usług w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy o podatku od towarów i usług. Nabywca wierzytelności – O Sp. z o.o. – w ramach prowadzonej przez siebie działalności nie prowadzi usług polegających na obrocie wierzytelnościami. Zatem nie podlega w tym zakresie regulacjom ustawy o podatku od towarów i usług. Umowa sprzedaży wierzytelności jako prawa majątkowego podlega zatem podatkowi od czynności cywilnoprawnych.

Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych obowiązek podatkowy powstaje z chwilą dokonania czynności cywilnoprawnej i stosownie do art. 4 pkt 1 ciąży na kupującym. Stawka podatku zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 1 lit. b ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych wynosi 1 proc.

Podobnie wypowiedział się Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 15 października 2007 roku (III SA/Wa 1201/07). Uznał, iż sprzedaż wierzytelności własnych nie może być traktowana po stronie zbywcy jako usługa objęta przepisami ustawy o VAT, jeżeli została wykonana przez podatnika, który nie prowadzi działalności w zakresie profesjonalnego obrotu wierzytelnościami. Sprzedaż taka jest zwolniona od PCC, jeśli nabywcą jest podmiot zajmujący się obrotem wierzytelnościami w sposób profesjonalny.

Konkludując, cesja wierzytelności nie zawsze będzie następować na podstawie umowy cywilnoprawnej i do jako takiej nie zawsze będziemy stosować przepisy ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych. Brak jednolitego uregulowania konsekwencji podatkowych przelewu wierzytelności sprawia, że konieczne jest indywidualne rozpatrzenie każdego stanu faktycznego.