Problem z materiałem
Niektóre dzieła człowieka, które potencjalnie mogłyby zasługiwać na ochronę prawa autorskiego, ustawodawca z góry spod tej ochrony wyłącza, uznając, że ze względu na ich publiczny charakter nie należy ograniczać swobodnego korzystania z nich. W ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych kategorie dzieł ex lege wyłączone spod prawnoautorskiej ochrony znalazły się w art. 4. Problemy zaczynają się tam, gdzie trudności ze zdefiniowaniem takich pojęć jak „materiały urzędowe” czy „proste informacje prasowe”. Co kryje się pod pojęciem „dokumentu urzędowego” można dość łatwo rozwikłać, posiłkując się chociażby definicjami ustawowymi, co prawda zaczerpniętych z innych obszarów prawa, niemniej przydatnych w interpretacji zawiłości prawa autorskiego – definicje „dokumentu urzędowego” znajdziemy z kodeksie postępowania administracyjnego czy kodeksie karnym. Z „materiałem urzędowym” jest jednak problem.
Bank pytań
Grupa Image Sp. z o.o. zawarła w 1993 roku umowę z Instytutem Transportu Drogowego, której przedmiotem było wydanie i dystrybucja książki zawierającej „bank pytań” egzaminacyjnych stosowanych na egzaminie na prawo jazdy wraz z rysunkami do tych pytań. W 1993 roku Zakład Rozpowszechniania Wydawnictw Popularnych „K.” Anna G. wydał pytania testowe z kolorowymi rysunkami oraz odpowiedziami, zmieniając ich kolejność. Grupa Image wystąpiła przeciwko Annie G. do Sądu Wojewódzkiego w Koszalinie z powództwem o ochronę praw autorskich. Oddalając powództwo, sąd wskazał, że oceny zasadności roszczeń powodowej spółki należy dokonać na podstawie ustawy z 10 lipca 1952 o prawie autorskim (dalej: PrAut52), której art. 5 pkt 1 i 2 wyłącza spod ochrony prawa autorskiego „akty prawodawcze, orzeczenia sądów i innych władz” oraz „pisma i wzory przeznaczone do powszechnego użytku”. Uznano, że sporne testy mieszczą się w tej drugiej kategorii. Natomiast na gruncie PrAut uznano, że pytania testowe są dokumentem urzędowym, o którym mowa w art. 4 pkt 2.
Apelacja od tego wyroku, wniesiona do Sądu Apelacyjnego w Gdańsku, również została oddalona. Sąd drugiej instancji podzielił pogląd Sądu Wojewódzkiego, uznając jedynie wbrew stanowisku tego ostatniego, że powódka dochodziła roszczeń na podstawie przepisów ustawy z 4 lutego 1994 o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Ochrona na innej podstawie
Sąd Najwyższy, rozpoznając kasację Grupy Image, stwierdził, że sednem kontrowersji pomiędzy stronami jest pojęcie utworu, choć w przedmiotowej sprawie nawet uznanie, że pytania egzaminacyjne na prawo jazdy są przejawem indywidualnej twórczości, nie przesądza, że są one objęte prawnoautorską ochroną. W pierwszej kolejności Sąd Najwyższy rozważył przepisy której ustawy należy zastosować w sporze. Podkreślono, że zdarzenie, z którym powodowa spółka łączyła naruszenie jej praw, miało miejsce pod rządem PrAut52. Rozstrzygnięcie sprawy natomiast nastąpiło już po wejściu w życie PrAut. Powódka wskazała jako podstawę prawną roszczenia przepisy PrAut, a oba sądy orzekające odniosły się do przepisów obu tych aktów prawnych. Zdaniem SN podstaw wyłączenia testów egzaminacyjnych na prawo jazdy należy doszukiwać się w art. 4 pkt 2 PrAut, jednak wbrew opinii obydwu sądów orzekających pytania te nie są dokumentem urzędowym. „O ile można by zasadnie określić test używany w trakcie egzaminu jako dokument urzędowy, o tyle nie sposób tak traktować materiału testowego, tzn. szeregu pytań, z których układane są następnie zestawy pytań mające sprawdzić poziom wiedzy osób ubiegających się o uzyskanie pozwolenia na kierowanie pojazdami mechanicznymi („bank pytań”),” czytamy w uzasadnieniu. I dalej: „O ile pojęcie dokumentu urzędowego jest dosyć ściśle określone, o tyle pojęcie materiału urzędowego jest niezwykle pojemne. W zakresie tego pojęcia mieścić się będzie to wszystko, co – nie będąc dokumentem – jest urzędowe”.
Oddalając kasację, Sąd Najwyższy podkreślił jednak, że wyłączenie danej kategorii dzieł spod ochrony prawnoautorskiej nie przesądza, że nie można w tym przypadku dochodzić ochrony na innej podstawie prawnej.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 w rześnia 2001, I V CK N 458/00, LEX nr 52711
Teza:
1. Podstawy wyłączenia spod ochrony prawa autorskiego pytań egzaminacyjnych na prawo jazdy należy poszukiwać w art. 4 pkt 2 pr. aut. z 1994 roku.
2. Materiałem urzędowym będzie zatem to, co pochodzi od urzędu lub innej instytucji państwowej, bądź dotyczy sprawy urzędowej, bądź powstało w rezultacie zastosowania procedury urzędowej. Pytania składające się na „bank pytań” testowych, stosowanych przy egzaminach na prawo jazdy, pozostaną w obrębie tak rozumianego „materiału urzędowego”.
3. Wyłączenia ochrony wynikające z art. 4 pr. aut. z 1994 roku nie mogą być utożsamiane z pozostawieniem całkowitej swobody reprodukowania i rozpowszechniania wymienionych w tym przepisie materiałów. Swoboda ta może podlegać ograniczeniom, jednak ograniczenia te wynikać będą z innych przepisów, takich jak przepisy chroniące dobra osobiste, tajemnicę, czy przeciwdziałające nieuczciwej konkurencji. Reprodukowanie bądź rozpowszechnianie materiałów wskazanych w art. 4 pr. aut. z 1994 roku może także stanowić szkodę, której naprawienia dochodzić można na zasadach ogólnych.
