Fotografie a okres przejściowy

Zdjęcia „próbne”

W 1981 roku Jacek K. wykonał w Teatrze Nowym w Poznaniu w czasie prób przedstawienia „Oskarżony. Czerwiec 1956” w reżyserii Izabeli Cywińskiej cykl fotografii. 15 lat później – w 1996 roku zaprezentowano te zdjęcia na wystawie w foyer teatru, a następnie – na przełomie 1997 i 1998 roku – na poświęconej jubileuszowi 75-lecia teatru wystawie w Bibliotece Raczyńskich. Jacek K. wystąpił z powództwem do Sądu Okręgowego w Poznaniu, domagając się zasądzenia od Teatru Narodowego kwoty 31 960 zł wraz z ustawowymi odsetkami od 1 lutego 2005 roku tytułem wynagrodzenia za publiczne zaprezentowanie wykonanych przez niego zdjęć.

Sąd Okręgowy powództwo oddalił, uznając je za bezzasadne. Stwierdził, że skoro sporne fotografie zostały wykonane w 1981 roku, należy zastosować do nich obowiązującą wówczas ustawę z 10 lipca 1952 roku o prawie autorskim (dalej: PrAut52). Zgodnie z art. 125 pkt 2 i 3 PrAut przepisy ustawy nowej stosuje się do utworów, do których prawa autorskie według przepisów dotychczasowych nie wygasły oraz do utworów, do których prawa autorskie według przepisów dotychczasowych wygasły, a które według nowej ustawy korzystają nadal z ochrony. Zdaniem sądu pierwszej instancji użyte w przywołanym przepisie słowo „wygasły” wyraźnie wskazuje, że chodzi o prawa, które w ogóle istniały, ale już nie istnieją, a PrAut52 – w przeciwieństwie do obecnie obowiązującej ustawy – w art. 5 pkt 3 wyłączała spod ochrony prawa autorskiego reporterskie zdjęcia fotograficzne.

Reporterskie czy teatralne

Jako takie bowiem zostały zakwalifikowane sporne zdjęcia powoda. Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu wyroku drugoinstancyjnego przytacza ocenę prawną sporu dokonaną przez Sąd Okręgowy: „Fotografia reporterska jest efektem naocznej obserwacji lub uczestnictwa autora w wydarzeniach mających miejsce przed obiektywem jego aparatu. Fotograf sporządza »na gorąco« obraz utrwalający wybrany przez siebie fragment rozgrywającej się rzeczywistości. Zdaniem Sądu, nie ma podstaw do kwestionowania reporterskiego charakteru fotografii w sposób swoisty zinterpretowanej już przez fotografa stosującego różne metody fotografowania czy też techniki późniejszej obróbki zdjęć. Istotą fotografii reporterskiej jest interpretacja zdarzeń, przedstawienie swojego punktu widzenia narzucanego w swoisty sposób poprzez specjalnie w tym celu zastosowane efekty. Cechą charakterystyczną fotografii reporterskiej jest również autentyczność dokumentowanych zdarzeń. W ocenie Sądu, fotografie ze sztuk wystawiane w Teatrze Nowym dokumentowały właśnie fakt odbycia danego spektaklu, utrwalały migawki z prób generalnych oraz innych bieżących wydarzeń i w swojej istocie stanowiły reportaż z działalności pozwanego”. Zdaniem Sądu Okręgowego dla zakwalifikowania zdjęć jako reporterskich pozostają bez wpływu takie ich cechy jak przeznaczenie utworu oraz jego poziom artystyczny. Sąd nie podzielił opinii powoda, iż jego fotografie należy zakwalifikować jako zdjęcia teatralne, nie zaś reporterskie. W konsekwencji wyrokiem z 27 kwietnia 2006 roku Sąd Okręgowy w Poznaniu oddalił powództwo.

Bez zastrzeżenia nie ma ochrony

Od tego wyrok Jacek K. wniósł apelację do Sądu Apelacyjnego w Poznaniu, przede wszystkim zarzucając sądowi niższej instancji błędną kwalifikację spornych zdjęć jako reporterskich, nie zaś zdjęć teatralnych. Ten, oceniając sprawę na podstawie ustaleń stanu faktycznego poczynionych przez sąd orzekający w pierwszej instancji, przyznał rację Sądowi Okręgowemu, że w pierwszej kolejności rozważał, czy w świetle PrAut52 powodowi przysługiwały prawa autorskie do spornych zdjęć. W uzasadnieniu Sąd Apelacyjny przypomniał, że zgodnie z art. 2 § 1 PrAut52 utwór wykonany sposobem fotograficznym jest przedmiotem prawa autorskiego, jeżeli na utworze uwidoczniono wyraźnie zastrzeżenie prawa autorskiego. Opatrzenie zdjęcia takim zastrzeżeniem stanowiło przesłankę powstania autorskich praw majątkowych do fotografii. Powód jednak nie wykazał, wbrew spoczywającemu na nim w tym zakresie ciężarze dowodu, iż takie zastrzeżenie poczynił. „Skoro zatem powód nie udowodnił, że pod rządami ustawy z dnia 10 lipca 1952 roku powstały w ogóle majątkowe prawa autorskie do wykonanych przez niego fotografii, to już z tych przyczyn brak było podstaw do uwzględnienia jego powództwa opartego na treści przepisów ustawy z dnia 4 lutego 1994 roku”, czytamy w uzasadnieniu. W efekcie tego rozumowania sąd w ogóle nie odniósł się do zarzutu naruszenia w wyroku pierwszej instancji art. 5 PrAut52 polegającego na przyjęciu, że sporne fotografie mają charakter reporterski.

Teza: Stosownie do treści art. 124 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy z 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych, ochroną praw autorskich objęte są tylko takie prawa, które także według ustawy z 1952 roku o prawie autorskim przysługiwały twórcy, nie są objęte natomiast te, które według tejże ustawy nie były w ogóle przedmiotem prawa autorskiego.