Emerytura – pytanie

Warunki nabywania prawa do świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, zasady ustalania wysokości świadczeń, a także zasady i tryb przyznawania świadczeń określa ustawa z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (u.e.r.). Z dniem 1 stycznia 1999r. wprowadzono reformę systemu ubezpieczeń społecznych różnicującą zasady ustalania prawa
do emerytury oraz jej wysokości w zależności od wieku ubezpieczonych. Zasadniczo ustawa dzieli ubezpieczonych na dwie grupy .Pierwszą grupę stanowią osoby urodzone przed 1 stycznia 1949r., pozostały one w starym systemie, co oznacza, że w stosunku do nich emerytura będzie wyliczona według zasad jakie obowiązywały na podstawie poprzednio obowiązujących przepisów. Drugą grupę stanowią osoby urodzone po 31 grudnia 1948r., które objęte zostały nowym systemem emerytalnym, w którym prawo do emerytury nabywa się nie wcześniej niż po ukończeniu 60 lat przez kobietę i 65 lat przez mężczyznę, a wysokość zależeć będzie tylko od sumy uzbieranych składek. Emerytura w nowym systemie składać się będzie z dwóch składowych, tj. z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i z otwartego funduszu emerytalnego, który został wybrany przez ubezpieczonego. Obowiązek dokonania wyboru otwartego funduszu emerytalnego obliguje ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1968r. Natomiast osoby urodzone po 31 grudnia 1948r., ale przed 1 stycznia 1969r. mieli możliwość wpłacania składki emerytalnej do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych albo także do wybranego otwartego funduszu emerytalnego. Przystąpienie dla tej grupy osób do tzw. drugiego filaru było dobrowolne.

Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w art. 24-26 określa nowe zasady nabywania prawa do emerytury oraz sposób ustalenia jej wysokości przez ubezpieczonych, którzy
w dniu wejścia w życie nowelizacji (1 stycznia 1999r.) nie mieli ukończonych 50 lat tj. ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948r. Osoby z tej grupy wiekowej przechodzą na system tzw. „zdefiniowanej składki”, co oznacza, że wysokość emerytury będzie zależeć tylko od sumy uzbieranych składek, a nie od wysokości zarobków i długości stażu ubezpieczeniowego (okresów składkowych i nieskładkowych) jak to miało miejsce dotychczas. Osiągnięcie wieku emerytalnego ustalonego dla kobiet na 60 lat, a dla mężczyzn
na 65 lat, stanowi jedyną przesłankę warunkująca uzyskanie prawa do emerytury. Nie ma przy tym znaczenia okres, w którym osoba ubiegająca się emerytalnego świadczenie, pozostawała w ubezpieczeniu. Wysokość świadczenia emerytalnego będzie ustalana od tzw. „podstawy obliczenia emerytury”, którą stanowić będzie suma składek na ubezpieczenie emerytalne zgromadzonych na indywidualnym koncie każdego ubezpieczonego z uwzględnieniem waloryzacji składek zaewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego
do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury, oraz zwaloryzowanego kapitału początkowego – art. 25 u.e.r. Kapitał początkowy ustala się dla osób, które przed dniem wejścia w życie reformy emerytalnej opłacali składki na ubezpieczenie społeczne. Nowa emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia emerytury (suma składek
i kapitału początkowego) przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego – art. 26 u.e.r. Średnie dalsze trwanie życia ustala się w miesiącach dla kobiet i mężczyzn. Prezes Głównego Urzędu Statystycznego ogłasza corocznie w „Monitorze Polskim”
do dnia 31 marca tablice trwania życia dla wieku ubezpieczonego w dniu przejścia na emeryturę. Emeryturę na nowych zasadach przyznaje się z urzędu od dnia osiągnięcia przez ubezpieczonego wieku uprawniającego do emerytury. Poczynając od 2006 r., w terminie do dnia 31 sierpnia każdego roku, Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest zobowiązany przesłać ubezpieczonemu urodzonemu po dniu 31 grudnia 1948 r. informację o zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego składkach ogółem, według stanu na dzień 31 grudnia poprzedniego roku, zwaną dalej „informacją o stanie konta”. W informacji o stanie konta Zakład podaje dodatkowo wysokość hipotetycznej emerytury – art. art. 50 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych

Szczególne uregulowanie ustawodawca przewidział w stosunku do osób urodzonych po dniu
31 grudnia 1948r., a przed dniem 1 stycznia 1969r. mogą one skorzystać z możliwości nabycia prawa
do emerytury na „starych zasadach” po spełnieniu określonych warunków – rozdział 3 u.e.r.
Zgodnie z art. 46 u.e.r. prawo do emerytury na warunkach określonych w art. 29, 32, 33 i 39 przysługuje ubezpieczonym, jeżeli spełniają łącznie następujące warunki: 1) nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa; 2) warunki do uzyskania emerytury określone we wskazanych powyżej przepisach spełniają do dnia 31 grudnia 2008r. Uważa się, że ubezpieczony nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego jeżeli nie zawarł umowy o przystąpienie
do otwartego funduszu emerytalnego w terminie do dnia 31 grudnia 1999r. Ustawodawca w art. 46 u.e.r. umożliwił zatem skorzystanie z wcześniejszej emerytury przede wszystkim osobom, które nie legitymują się dość długim okresem zatrudnienia. Mając na uwadze zapis art. 29 u.e.r., przesłanką od której uzależnione jest nabycie przez kobietę prawa do emerytury na „starych zasadach” stanowi osiągnięcie wieku 55 lat, jeżeli ma co najmniej 30-letni okres składkowy i nieskładkowy albo jeżeli ma co najmniej 20-letni okres składkowy
i nieskładkowy oraz została uznana za całkowicie niezdolną do pracy. Powyższa emerytura przysługuje wyłącznie tym osobom, które przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę były pracownikami. Natomiast osoby, które nie spełniają tego warunku mogę przejść na emeryturę, jeżeli w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym pozostawali
w stosunku pracy co najmniej przez 6 miesięcy, chyba że w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę są uprawnieni do renty z tytułu niezdolności do pracy. Ponadto z prawa do wcześniejszej emerytury na szczególnych zasadach mogą skorzystać osoby zatrudnione w szczególnych warunkach oraz osoby które mają udowodniony odpowiedni staż pracy oraz wykażą co najmniej 5 lat pracy górniczej.

Mając na uwadze powyższe okoliczności ustosunkowując się do pytań zredagowanych na wstępie stwierdzić należy, że ubezpieczona która urodziła się po 31 grudnia 1948r. zasadniczo podlega systemowi
tzw. „nowej emerytury” co oznacza, że wraz z chwilą ukończenia 60 roku życia Zakład Ubezpieczeń Społecznych z urzędu ustali wysokości należnego świadczenia z tytułu emerytury. Jednakże ubezpieczony
do chwili osiągnięcia 60 roku życia może skorzystać z możliwości nabycia prawa do emerytury na „starych zasadach” po spełnieniu określonych warunków przewidzianych w art. 46 i nast. ustawy. Ustawodawca
nie przewidział mechanizmu pozwalającego na uprzednie porównanie wysokości emerytury obliczonej
wg starych i nowych zasad. Jednakże ubezpieczony przed osiągnięciem wieku 60 lat może wystąpić do ZUS
o przyznanie świadczenia z tytułu emerytury na starych zasadach, a następnie do osiągnięciu wieku 60 lat może wystąpić do ZUS o wyliczenie emerytury na nowych zasadach. Wówczas mając porównanie wysokości świadczenia emerytalnego może podjąć decyzję która z emerytur jest dla ubezpieczonego korzystniejszą.

Odnosząc się do kwestii renty rodzinnej wskazać należy, iż prawo do emerytury po zmarłym mężu ma charakter osobisty oraz niezbywalny, co oznacza, że prawo to ustaje z chwilą śmierci osoby uprawnionej
do świadczenia – art. 101 u.e.r. Wdowie natomiast przysługuje prawo wystąpienia w tym przypadku
do wojskowego organu emerytalnego z wnioskiem o przyznanie prawa do renty rodzinnej po zmarłym małżonku, który w chwili śmierci miał ustalone prawo do emerytury. Przesłanki od których spełnienia uzależnione jest nabycie przez wdowę prawa do renty rodzinnej ustawodawca określił w art. 65 i nast. u.e.r. Zgodnie z art. 70 u.e.r. wdowa ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli: 1) w chwili śmierci męża osiągnęła wiek 50 lat lub była niezdolna do pracy albo 2) wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole
– 18 lat życia, lub jeżeli sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej. Ponadto prawo do renty rodzinnej nabywa również wdowa, która osiągnęła wiek 50 lat lub stała się niezdolna do pracy po śmierci męża, nie później jednak niż w ciągu 5 lat od jego śmierci lub od zaprzestania wychowywania osób wymienionych pkt 2). Prawo do renty rodzinnej przysługuje ponadto małżonkowi rozwiedzionemu lub wdowie, która do dnia śmierci męża nie pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej, jeżeli oprócz spełnienia warunków określonych powyżej miała w dniu śmierci męża prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem lub ugodą sądową. Poza tym prawo do okresowej renty rodzinnej może również uzyskać wdowa, która nie spełnia ww. warunków i nie posiada niezbędnych źródeł utrzymania. Rentę rodzinną przyznaje się wówczas przez okres jednego roku od chwili śmierci męża lub w okresie uczestniczenia w zorganizowanym szkoleniu mającym na celu uzyskanie kwalifikacji do wykonywania pracy zarobkowej, nie dłużej jednak niż przez 2 lata od chwili śmierci męża. Wysokość renty rodzinnej jest uzależniona od ilości uprawnionych do jej otrzymania osób. W przypadku, gdy uprawniona jest jedna osoba wówczas wynosi ono 85% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu – art.73 ust.2 u.e.r.

W przedstawionym stanie faktycznym mamy do czynienia z powstaniem zbiegu dwu świadczeń przewidzianych w ustawie o emeryturach i rentach z FUS, tj. emerytury i renty rodzinnej. Działając na zasadzie art. 95 u.r.e. w razie zbiegu u jednej osoby prawa do kilku świadczeń przewidzianych w ustawie wypłaca się jedno z tych świadczeń – wyższe lub wybrane przez zainteresowanego. Zakład Ubezpieczeń Społecznych może zatem ustalić uprawnienia do więcej niż jednego świadczenia, ale tylko jedno z nich może być wypłacane. Wobec powyższego uprawniony może dokonać wyboru jednego ze zbiegających się świadczeń, drugie świadczenie zostaje w tym czasie zawieszone. Wstrzymanie jednego ze świadczeń następuje od dnia, od którego przysługuje prawo do wypłaty świadczenia wyższego lub wybranego przez zainteresowanego.

W przypadku wydania przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzji odmawiającej przyznania emerytury lub renty ubezpieczonemu przysługuje prawo do wniesienia odwołania za pośrednictwem oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych właściwego ze względu
na miejsce zamieszkania wnioskodawcy w terminie miesiąca od dnia doręczenia decyzji.