1 lutego 2008

Kość niezgody

Alfred L. wystąpił przeciwko Studiu Filmów Rysunkowych w Bielsku-Białej, domagając się zakazania pozwanemu dalszego korzystania i eksploatowania postaci Bolka i Lolka oraz filmów z wykorzystaniem tych postaci. Poza tym domagał się: a) zamieszczenia przez pozwanego w dziennikach ogólnopolskich przeprosin za eksploatowanie filmów z naruszeniem jego praw autorskich, b) odszkodowania w wysokości 25 tys. zł, c) zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Argumentował, że jest twórcą spornych postaci, zaś umowa z 1963 roku, łącząca go z pozwanym, wskazywała, że pozwane studio może wykonywać filmy z wykorzystaniem postaci Bolka i Lolka tylko z udziałem powoda. Pozwany przyznał, iż Alfred L. jest współtwórcą – wraz z Leszkiem L. – postaci Bolka i Lolka, twierdził jednak, że umową z 1963 roku powód przeniósł na pozwane studio całość autorskich praw majątkowych do tych postaci w zakresie ich wykorzystywania do produkcji filmów rysunkowych i rozpowszechniania takich filmów.

Orzekający w pierwszej instancji Sąd Wojewódzki w Bielsku-Białej wyrokiem z 10 września 1998 roku w zasadniczej części uznał roszczenia powoda – nakazał pozwanemu zaniechanie naruszania autorskich praw osobistych Alfreda L. oraz zamieszczenie przeprosin na łamach „Rzeczpospolitej” oraz „Gazety Wyborczej”. Ponadto zasądził na rzecz powoda 5000 zł tytułem zadośćuczynienia. W pozostałej części – dotyczącej ochrony autorskich praw majątkowych Alfreda L. – powództwo oddalił, uznając, że co prawda przywołaną umową z 1963 roku powód nie przeniósł na pozwanego autorskich praw majątkowych, a więc doszło do naruszenia tych praw, jednak roszczenia odszkodowawcze powoda są przedawnione.

Druga instancja

Alfred L. odwołał się od tego wyroku. Rozpoznający jego apelację Sąd Apelacyjny w Krakowie uznał, że pogląd, iż umową z 1963 roku powód nie przeniósł na pozwanego autorskich praw majątkowych jest błędny, sporny zaś jest jedynie zakres tego przeniesienia. Zdaniem powoda rozporządzenie dotyczyło jedynie praw do postaci w filmach wykonanych przy jego udziale, pozwany twierdził, że chodziło o wszystkie prawa majątkowe. Sąd Apelacyjny uznał, że przeniesienie autorskich praw majątkowych objęło postacie Bolka i Lolka bez ograniczeń, taki bowiem był dorozumiany cel umowy – nieuzasadnione zasadami doświadczenia życiowego byłoby przyjęcie, iż wytwórnia filmów płaci twórcy postaci rysunkowych bez zapewnienia sobie swobody eksploatacji tych postaci w produkowanych przez siebie filmach. Sąd Apelacyjny uznał ponadto, że w drodze umowy pozwany nabył również prawo do decydowania, na jakim nośniku film i zawarte w nim postacie będą utrwalane, a wyliczenie zawarte w umowie należy uznać za przykładowe. Sąd uznał, że przeniesienie autorskich praw majątkowych pociąga za sobą także przeniesienie uprawnienia do eksploatacji utworu na innych nośnikach niż znane w dacie zawarcia umowy rozporządzającej tymi prawami.

Uznano, co prawda, że naruszone zostały autorskie prawa osobiste powoda, jednak z uwagi na braki w ustaleniach, w jakich konkretnie filmach do tych naruszeń doszło, przekazano sprawę sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. Od wyroku tego Alfred L. złożył kasację.

Sąd Najwyższy

Sąd Najwyższy uznał, że kluczowe w sprawie jest zagadnienie przeniesienia przez powoda autorskich praw majątkowych do postaci Bolka i Lolka. Jako dalszą kwestię wskazano konieczność interpretacji umowy z 1963 roku zawartej pomiędzy stronami, do której zastosowanie ma ustawa z 1952 r. o prawie autorskim oraz pochodzące z 1950 roku przepisy – Kodeks zobowiązań oraz Przepisy ogólne prawa cywilnego. Uznano, że wobec brzmienia umowy zawartej pomiędzy stronami nie budzi wątpliwości, że współautorzy projektu graficznego postaci Bolka i Lolka – Alfred L. i Leszek L. – przenieśli na pozwanego autorskie prawa majątkowe. Sąd nie zgodził się ze stanowiskiem powoda, jakoby przeniesienie autorskich praw majątkowych nastąpiło pod warunkiem – o ile powód będzie uczestniczył w pracach nad kolejnymi filmami z wykorzystaniem postaci Bolka i Lolka. Uznano bowiem, że postanowienia umowy nie zawierają wyraźnego sformułowania takiego warunku. Sąd Najwyższy odniósł się również do kolejnej kwestii spornej pomiędzy stronami – czy pozwany był uprawniony do przeniesienia filmów wyprodukowanych przy wykorzystaniu postaci stworzonych przez powoda na inne nośniki niż taśma filmu dźwiękowego. W obecnym stanie prawnym zagadnienie to zostało jednoznacznie rozstrzygnięte – zgodnie z art. 41 ust. 4 ustawy z 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, umowa przenosząca autorskie prawa majątkowe może dotyczyć tylko pól eksploatacji znanych w chwili jej zawarcia. Postanowienia takiego nie było w ustawie z 1952 r. SN uznał jednak, że również na gruncie poprzedniej ustawy takie generalne przeniesienie autorskich praw majątkowych było niedopuszczalne jako sprzeczne z dobrymi obyczajami.

Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 8 listopada 2000 r., V CKN 693/2000, Radca Prawny 2004/1 str. 141

Zbiór aktualnych tekstów przepisów prawnych oraz bogaty wybór orzecznictwa m.in. Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego, Trybunału Konstytucyjnego oraz sądów apelacyjnych można znaleźć w Systemie Informacji Prawnej LEX OMEGA, ukazującej się nakładem Wolters Kluwer Polska.

Joanna Hetman Radca prawny