Równi i równiejsi
Obowiązująca od 20 czerwca nowela majowa, mająca za zadanie przede wszystkim implementację Dyrektywy 2004/48/WE w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej, to nie jedyna tegoroczna zmiana ustawy o prawie autorskim (PrAut). 6 czerwca 2007 roku weszła w życie inna zmiana tej ustawy – na skutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 24 maja 2006 r., sygn. akt K 5/05 (Dz. U. z dnia 5 czerwca 2006 r., Nr 94, poz. 658) przestał obowiązywać art. 70 ust. 2 PrAut, wymieniający osoby uprawnione do podziału wpływów z tytułu korzystania z utworu audiowizualnego. Nowe uregulowanie tego zagadnienia, którego dotychczasowe rozwiązanie zakwestionował Trybunał Konstytucyjny, już obowiązuje – uchwalona przez Sejm nowelizacja została podpisana przez Prezydenta i opublikowana w Dzienniku Ustaw. Weszła w życie 1 listopada 2007 roku.
Art. 70 ust. 2 PrAut, wyrugowany z systemu prawnego na skutek wspomnianego wyroku Trybunału Konstytucyjnego wymieniał osoby uprawnione do podziału wpływów z tytułu korzystania z utworu audiowizualnego. Przepis ten został uznany przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z art. 2 oraz art. 32 w związku z art. 64 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Jednocześnie w wyroku tym utratę mocy obowiązującej art. 70 ust. 2 PrAut z uwagi na konieczność wprowadzenia stosownych zmian normatywnych odroczono o 12 miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw – wskazany wyżej przepis obowiązywał do 5 czerwca 2007 roku. Jak się nie po raz pierwszy okazało, 12-miesięczny okres odroczenia utraty mocy obowiązującej niekonstytucyjnego przepisu był niewystarczający na dokonanie stosownych zmian w PrAut. Proces legislacyjny dotyczący nowego, zgodnego z wytycznymi sformułowanymi przez TK w uzasadnieniu wspomnianego wyroku, uregulowania kręgu uprawnionych do partycypowania w wynagrodzeniu dodatkowym z tytułu eksploatacji utworu audiowizualnego jest już na ukończeniu. Zgłoszony przez Radę Ministrów projekt ustawy (druk sejmowy nr 1812, data wpływu do Sejmu 4 czerwca 2007 – sic!) został uchwalony przez Sejm 6 lipca 2007 roku i przekazany do Senatu. Po rozpatrzeniu poprawek Senatu tekst ustawy został ostatecznie uchwalony przez Sejm 7 września 2007 roku. Prezydent podpisał ustawę 19 września 2007 roku; została ona opublikowana w Dzienniku Ustaw nr 181 z dnia 1 października 2007 roku pod poz. 1292. Wejdzie w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia, tj. 1 listopada 2007 roku.
Zgodnie z art. 70 ust. 2 w dotychczasowym brzmieniu jako uprawnieni do wynagrodzenia z tytułu korzystania z utworu audiowizualnego na wskazanych w tym przepisie polach eksploatacji, w zasadzie wyczerpujących normalne korzystanie z tego typu utworów, byli wymienieni: główny reżyser, operator obrazu, twórcy scenariusza, twórcy innych utworów literackich lub muzycznych, które stworzone zostały do utworu audiowizualnego lub w nim wykorzystane, oraz artyści wykonawcy. We wniosku skierowanym do Trybunału Konstytucyjnego Rzecznik Praw Obywatelskich stwierdził, że istotne uprawnienia majątkowe przyznane w tym przepisie przez ustawodawcę zostały przyznane zbyt wąskiej grupie uprawnionych, z pominięciem innych współtwórców utworów audiowizualnych takich jak scenografowie czy choreografowie. Zdaniem Rzecznika zróżnicowanie to należy uznać za niekonstytucyjne, „gdyż nie spełnia podstawowej przesłanki odstępstwa od zasady równości, w postaci racjonalności zróżnicowania”. Trybunał Konstytucyjny przychylił się do stanowiska Rzecznika Praw Obywatelskich, uznając, że zakwestionowany przepis narusza następujące zasady konstytucyjne: zasadę równości, zasadę sprawiedliwości społecznej, zasadę rzetelnej legislacji oraz zasadę równej ochrony własności i praw majątkowych.
W nowym brzmieniu krąg uprawnionych do wynagrodzenia z tytułu korzystania z utworu audiowizualnego został określony w sposób ogólny. Są to „współtwórcy utworu audiowizualnego oraz artyści wykonawcy”. Wydaje się, że przyjęte tym razem przez ustawodawcę rozwiązanie jest najlepszym z możliwych – krąg uprawnionych wskazano w sposób ogólny, bez zbędnej kazuistyki charakteryzującej poprzednie, zakwestionowane przez TK rozwiązanie. Co prawda w obrocie prawnym wciąż pozostaje art. 69 PrAut, wymieniający osoby mające status współtwórców utworu audiowizualnego (osoby, które wniosły wkład twórczy w powstanie utworu, a w szczególności: reżyser, operator obrazu, twórca adaptacji utworu literackiego, twórca stworzonych dla utworu audiowizualnego utworów muzycznych lub słowno-muzycznych oraz twórca scenariusza) katalog ten jest jednak tylko przykładowy. Istnieje wszakże praktyczna obawa, czy w związku z pewnym automatyzmem repartycji środków z tytułu rozpowszechniania utworu audiowizualnego (obowiązkowe pośrednictwo organizacji zbiorowego zarządzania), nie będą de facto pomijani twórcy, przez których „uprawiany” rodzaj twórczości nie jest statystycznie typowy dla utworów audiowizualnych.
Choć, jak już wskazano wcześniej, ustawa nowelizacyjna weszła w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia, nowy przepis dotyczący kręgu uprawnionych podmiotów (będzie to art. 70 ust. 21, wskutek wyroku TK nastąpiła bowiem zmiana numeracji) będzie obowiązywał od 6 czerwca 2007 roku, a więc od dnia, od którego poczynając utracił moc art.70 ust. 2 PrAut.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 24 maja 2006 r., sygn. akt K 5/05
